Skip to main content

Duidelijkheid over meerwerk!


Op 1 juli 2022 heeft de Hoge Raad een heel belangrijk arrest gewezen over meerwerkaanspraken van aannemers. Hiermee is eindelijk duidelijkheid geschapen over één van de belangrijkste gronden van geschillen in de bouw: de meer- en minderwerkafrekening.

De Wet
Sinds 2002 staat in de wet (artikel 7:755 BW):

In geval van door de opdrachtgever gewenste toevoegingen of veranderingen in het overeengekomen werk kan de aannemer slechts dan een verhoging van de prijs vorderen, wanneer hij de opdrachtgever tijdig heeft gewezen op de noodzaak van een daaruit voortvloeiende prijsverhoging, tenzij de opdrachtgever die noodzaak uit zichzelf had moeten begrijpen.

Doel van deze wettelijke bepaling is dat de opdrachtgever niet opeens wordt overvallen door meerwerk. De opdrachtgever moet weet hebben van het meerwerk, zodat hij tijdens de bouw op budget kan sturen en de keuze kan maken om het meerwerk al dan niet te laten uitvoeren.

Verleden
Over deze bepaling is door de jaren heen heel veel geprocedeerd. Het leek er daarbij op dat de rechtspraak steeds hogere eisen stelde aan de aannemer. Die moest niet alleen waarschuwen voor meerwerk, maar ook een indicatie geven van de hoogte van de meerprijs. In sommige gevallen oordeelden rechters zelfs dat vast stond dat de opdrachtgever bestekswijzigingen had gewenst, dan de aannemer geen indicatie had gegeven hoe hoog de kosten zouden zijn, waarna de rechter de volledige vordering had afgewezen.

Feiten
De Hoge Raad heeft nu duidelijk gemaakt wie in de bouw welke verantwoordelijkheden heeft waar het gaat over meerwerkaanspraken[1]. Het geschil betrof de levering van raatliggers (een verhoogde stalen balk met in het midden raatvormige openingen). De oorspronkelijke begroting sloot op € 9.000,00. In november 2016 zijn de raatliggers geleverd. De leverancier heeft bovenop de oorspronkelijke begroting een aanvullende factuur gestuurd van € 42.456,36. De opdrachtgever laat in december 2016 weten:

Al met al heb ik de liggers bekeken en wil ik er natuurlijk goed uitkomen met jullie. Nu ik de definitieve tekeningen gezien heb snap ik wel dat jullie het voor het bedrag van € 9.000,- niet kunnen maken. Echter vind ik de hoogte van de factuur die we nu hebben ontvangen ook nergens op slaan.

Partijen geen hierover procederen. Wat hierbij van belang is, is wat in de wet staat (“tenzij de opdrachtgever die noodzaak uit zichzelf had moeten begrijpen”) en wat de opdrachtgever in december laat weten (“Nu ik de definitieve tekeningen gezien heb snap ik wel dat jullie het voor het bedrag van € 9.000,- niet kunnen maken.”). De aannemer wordt door de rechtbank en het Hof in het gelijk gesteld.

Arrest
De Hoge Raad oordeelt als volgt:

3.1.3 Bij de toepassing van de tenzij-bepaling in art. 7:755, eerste zin, BW (“tenzij de opdrachtgever die noodzaak uit zichzelf had moeten begrijpen”) is niet van belang of de opdrachtgever ook inzicht had in de omvang van de prijsverhoging dan wel de (concreet) te verwachten meerkosten. Art. 7:755 BW bepaalt immers alleen dat de opdrachtgever de noodzaak van een prijsverhoging uit zichzelf had moeten begrijpen. De wetsgeschiedenis van deze bepaling biedt evenmin aanknopingspunten voor de door het onderdeel verdedigde uitleg. Uit de wetgeschiedenis blijkt dat met deze bepaling is beoogd duidelijk te maken dat toestemming tot meerwerk niet zonder meer toestemming tot prijsverhoging impliceert. In dat opzicht heeft de wetgever de opdrachtgever bescherming willen bieden. Uit de wetsgeschiedenis blijkt niet dat de verdergaande bescherming die door het onderdeel wordt voorgestaan, is beoogd.

Het is aan de opdrachtgever om zich, nadat hij tijdig door de aannemer is gewezen op de noodzaak van een prijsverhoging of indien hij die noodzaak uit zichzelf had moeten begrijpen, desgewenst te verstaan met de aannemer omtrent de omvang van de prijsverhoging en vervolgens te beslissen of hij de gewenste toevoegingen of veranderingen in het overeengekomen werk wil opdragen.

Lessen
Wat kan nu uit het arrest worden afgeleid?

De wet heeft de opdrachtgever willen beschermen tegen meerwerk zonder toestemming. Maar als de opdrachtgever weet of behoorde te weten dat er meerwerk aan komt, is het aan de opdrachtgever om navraag te doen wat de omvang van de prijsstijging is.

Dus:

  • De aannemer moet waarschuwen voor mogelijke prijsverhogingen, behalve als de opdrachtgever dat zelf ook wel had moeten weten;
  • De opdrachtgever moet vervolgens navragen wat de financiële consequenties zijn.

Praktijk
Alhoewel dit het oordeel van het Hof is, doet de aannemer er nog steeds goed aan om bij bestekswijzigingen op te geven hoe hoog de kosten zijn. Op die manier worden geschillen immers voorkomen. Dat moet voor de partijen in de bouw toch het uitgangspunt zijn.

Conclusie
De Hoge Raad heeft hiermee wel zeer gewenste duidelijkheid geschapen. De rechtspraak stelde door de jaren heen steeds hogere eisen aan de aannemer, die niet konden worden afgeleid uit de wet. De Hoge Raad heeft door dit arrest duidelijk bepaald dat de wet maatgevend is, en aangegeven wie waarvoor verantwoordelijk is.

 

[1] http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:HR:2022:989

Auteur

Remco Smith
mr. Remco Smith

Meer artikelen en publicaties


Prijsstijgingen in de bouw

Geschreven op .
Bouwkosten rijzen de pan uit. Een bouw gestart in 2021 is nu nauwelijks meer binnen budget te realiseren. Kan de aannemer die kosten bij de opdrachtgever neerleggen?

Verbouwingen en de rol van de architect

Geschreven op .
Eerder heb ik praktische tip gegeven hoe geschillen bij verbouwingen te voorkomen. Maar wat kan een architect eigenlijk bij verbouwingen betekenen?

Verbouwingen: praktische tips

Geschreven op .
Praktische tips voor consumenten die willen verbouwen Verbouwen van de woning kost vaak heel veel geld. Het is stressvol, je legt de verantwoordelijkheid bij een aannemer die je misschien niet of nauwelijks kent. Voordat je het weet heb je een half afgebouwde woning en regelmatig contact met een advocaat. Hoe kun je geschillen bij verbouwen voorkomen?

Duidelijkheid over meerwerk!

Geschreven op .
Meerwerk blijft een aanleiding voor voor geschillen in de bouw. De Hoge Raad heeft op 1 juli 2022 een heel belangrijk arrest gewezen, dat als het goed is meer duidelijkheid biedt over de verantwoordelijkheden van aannemer en opdrachtgever

Vereniging voor Bouwrecht 50 jaar: "Gebreken aan het fundament"

Geschreven op .
"50 jaar Vereniging voor Bouwrecht, verhalen van leden" heet het jubileumboek van de VBR. Ik ben er trots op dat ik ben uitgenodigd om daar een stuk over te schrijven

Indekken of dienstverlening?

Geschreven op .
Indekken of dienstverlening? Aannemers vinden het vaak lastig om afspraken over meerwerk en planning vast te leggen. Het lijkt dan toch op indekken, dossiervorming. Tijd voor een andere visie op het bevestigen van afspraken.

Transformaties naar woningen: voorkom geschillen!

Geschreven op .
Transformatie naar woningen: voorkom geschillen! Het transformeren van kantoorruimten en fabriekshallen of loodsen naar woningen neemt een vlucht. Het leidt tot woningen in de bebouwde omgeving, vaak al met voorzieningen in de buurt. En leegstand van kantoren wordt daarmee ook opgelost. Wat zijn risico's van die transformatie voor aannemer, ontwikkelaar en uiteindelijke bewoner?

Vernietiging van VvE-besluiten: let op de termijnen!

Geschreven op .
Als appartementseigenaar heb je opeens niet meer alles te zeggen over de woning. De VvE bepaalt wanneer onderhoud wordt gepleegd, of laadpalen mogen worden geplaatst en wanneer de kozijnen weer worden geschilderd. Sta je dan als eigenaar machteloos? Nee, zeker niet, maar let wel op de hele korte termijnen

Huur en Corona: wie bewijst wat?

Geschreven op .
Corona en huur: wie bewijst wat?

Kritiek op concept DNR 2022

Geschreven op .
Kritiek op concept voor DNR 2022

Nieuwe DNR aangeboden voor consultatieronde

Geschreven op .
Nieuwe voorwaarden voor architecten en adviseurs in de bouw

Als je woning zakt

Geschreven op .
Wat is dat, een funderingsgebrek? Hoe vindt funderingsherstel plaats? En wat komt daar bij kijken? Jan Dogterom heeft daar een ontzettend informatieve film over gemaakt, waarvoor ik ben geïnterviewd.

Bouwrecht annotatie

Geschreven op .
Naar verwachting zal per 1 juli 2022 de Wet kwaliteitsborgen voor het bouwen in werking treden. Onderdeel daarvan is de wijziging van de aansprakelijkheid na oplevering. Aan de hand van een arrest van het Hof Arnhem-Leeuwarden ben ik nagegaan of die wet voor de woningbouw veel veranderingen gaat meebrengen, of dat de consument al een beter instrument in handen heeft.

Corona en bouwtijdverlenging volgens de UAV 2012

Geschreven op .
Het Coronavirus heeft in 2020 een groot deel van de samenleving plat gelegd. Ook de bouw heeft daar schade door ondervonden. Het Instituut voor Bouwrecht (IBR) heeft mij gevraagd een bijdrage te schrijven over de verwachte juridische gevolgen van het Coronavirus.

Gevolgen Wet Kwaliteitsborging voor dakaannemer

Geschreven op .
Op 12 november 2019 heeft ProBitumen een heel interessant congres georganiseerd over de Wet kwaliteitsborgen voor het bouwen. Ik heb daar een voordracht gehouden over aansprakelijkheid en waarschuwingsplicht. Een verslag van die middag is hierbij toegevoegd

Hoogleraar VU Wet Kwaliteitsborgen rijp voor de sloop

Geschreven op .
De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen is in aangepaste vorm aan de Eerste Kamer voorgelegd. Cobouw heeft mijn mening daarover gevraagd.

Onderzoeks- en informatieplicht, vooral waar het gaat om de fundering

Geschreven op .
In het Eigen Huis Magazine van Vereniging Eigen Huis staat een artikel over onderzoeks- en informatieplicht, vooral waar het gaat om de fundering. Ik ben daarvoor geïnterviewd.

Bouwrecht noot klachtplicht

Geschreven op .
In de Bouwrecht (Kluwer) van december 2017 staat een noot bij een arrest van de Hoge Raad en een vonnis van de rechtbank Limburg, sector kanton, over de eisen aan de klachtplicht. Geschreven samen met Erik Lichtenveldt (THL Advocaten)

Huizenkoper te gretig in AD

Geschreven op .
De overspannen huizenmarkt in Rotterdam heeft tot een artikel geleid over de rol van de verkoper en de makelaar. Het AD heeft mij daarvoor geïnterviewd.

Nieuwe bouwwet gaat voor problemen zorgen

Geschreven op .
De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen is op 4 juli 2017 behandeld in de Eerste Kamer. Cobouw heeft mij gevraagd naar mijn mening over het wetsvoorstel.

Slopen ondanks omgevingsvergunning: hoe zit dat?

Geschreven op .
In het tijdschrift Bouwkwaliteit in de praktijk heeft mijn artikel gestaan over een door de rechtbank opgelegde sloopplicht, ondanks een onherroepelijke omgevingsvergunning.

Bouwgeschillen: Te laat opgeleverd, en dan?

Geschreven op .
In mijn blog van juli ben ik ingegaan op de bepaling van de bouwtijd. Conclusie was, dat de renovatieprof er goed aan doet om een bouwtijd af te spreken. Maar wat nu als er te laat wordt opgeleverd?
Fundering

Herfunderen van mandelige muren

Geschreven op .
Op een dag plaatsen de buren bouwhekken voor de woning. De buurvrouw doet een briefje in de brievenbus met de mededeling dat zij heeft besloten over te gaan tot funderingsherstel. Dat zal wat overlast geven en daarvoor biedt zij op voorhand excuses aan. Als de werkzaamheden zijn afgerond zal de buurvrouw een opgave doen van de kosten van het herstel van de mandelige muur en zij gaat ervan uit dat de buren de helft zullen voldoen.1 Kan dat zomaar?
Contracteren met adviseurs

Contracteren met adviseurs

Geschreven op .
Veel bouwprojecten leiden tot juridische procedures. Als achteraf geanalyseerd wordt wat de oorzaak is van de geschillen, blijkt die vaak te worden gevonden in de overeenkomst. De overeenkomst waarin onmogelijke eisen staan, of waarin verantwoordelijkheden bij de verkeerde partij liggen. Het is dan ook niet verwonderlijk, dat juristen steeds vaker worden betrokken bij het opmaken van een contract.

Alphen negeerde advies

Geschreven op .
Cobouw heeft in een aantal artikel geschreven over de vallende bouwkraan in Alphen aan den Rijn, en dan vooral over de aanbesteding en contractvorming. Cobouwjournalist Thomas van Belzen heeft mij gevraagd de aanbestedingsstukken te onderzoeken en mijn mening hierover gevraagd.
Houten heipaal

Funderen van mandelige muren

Geschreven op .
In Nederland staan honderdduizenden woningen op houten palen. In veel gevallen zijn dat woningen die onderdeel uitmaken van een rij woningen. De wanden tussen die woningen zijn veelal mandelig: het gezamenlijk eigendom van de eigenaar en de buren. Wat nu als de fundering van de woning langzamerhand bezwijkt? Mag je zomaar herfunderen?

Alphen met rug tegen de muur

Geschreven op .
Alphen aan de Rijn kon eigenlijk geen kant meer op, toen ze ontdekte dat er maar één inschrijver was voor de renovatie van de Julianabrug. Of de hele aanbesteding had opnieuw gemoeten. Maar dat kost tijd. Kostbare tijd, die de gemeente niet had vanwege een hardloopwedstrijd.
Tips

Tips uit de praktijk over het aanbesteden

Geschreven op .
Veel opdrachtgevers worstelen met het inrichten van de aanbestedingsprocedure. Wat vraag je nu? Wat vind je als opdrachtgever echt belangrijk? Hoe kom je tot de beste inschrijving die garandeert dat het werk zo goed mogelijk wordt uitgevoerd? Of is het juist van belang dat het zo goedkoop mogelijk wordt uitgevoerd? Het is niet eenvoudig om het aanbestedingsreglement of de aanbestedingsleidraad zo in te richten, dat de uitkomst van de aanbesteding is dat de beste inschrijver wint.

Bouwrecht noot UAV

Geschreven op .
In Bouwrecht van september 2014 staat een annotatie van mijn hand over een vonnis van de Raad van Arbitrage voor de Bouw over korting vanwege te late oplevering, en het risico voor het opnemen van de verkeerde UAV (de niet bestaande UAV 1986 in plaats van UAV 1968 of UAV 1989).

Bouwrecht aanbesteding depotgebouw

Geschreven op .
In Bouwrecht van mei 2014 staat een annotatie van mijn hand onder het vonnis over de geruchtmakende aanbesteding van het Depotgebouw van museum Boymans van Beuningen in Rotterdam.

Over nieuwe voorwaarden voor adviseurs

Geschreven op .
In de Cobouw heeft op 20 april 2013 een artikel gestaan over het initiatief om te komen tot nieuwe algemene voorwaarden voor adviseurs in de bouw, waarbij ook opdrachtgevers betrokken zouden zijn. Deze nieuwe algemene voorwaarden zouden moeten gelden als de opvolger van DNR 2011. Voor dit artikel ben ik geïnterviewd.

Advocaat bouwrecht: Verbod kan deels werken

Geschreven op .
In de Cobouw van 22 september 2012 stond een artikel over een onderzoek van prof. Ira Helsloot over de mate waarin aannemers hun aansprakelijkheid proberen af te schuiven. De Cobouw heeft mij geïnterviewd voor een tegengeluid.

Zo doorgaan leidt tot meer faillissementen

Geschreven op .
In de Cobouw van 9 augustus 2012 stond een artikel over de betalingsmoraal in de bouw. Ik heb daarin gewezen naar MKB-aannemers, die beter voor zichzelf op mogen komen om zo aanneemsommen eerder te verkrijgen.
Artikelen & Publicaties